دردهای سرو صورت با منشا بینی و سینوس
دکتر محسن نراقی
سردرد خود بيماري نيست، بلكه نشانه‌اي ازاختلال يا بيماري زمينه‌اي است. منشأ سردرد مي‌تواندداخل يا خارج جمجمه باشد. درد با منشأ داخل جمجمه‌اي‌هنگامي ايجاد مي‌شود كه كشش يا انبساط عروق خوني درمغز و ساختمان‌هاي اطراف آن وجودداشته باشد، به گونه‌اي كه فشاري مستقيم روي اعصاب مغزي‌يا گردني حاوي رشته‌هاي آوران درد، وارد آيد. دردصورتي خارج جمجمه‌اي ممكن است از وارد آمدن‌محرك‌ها به ساختمان‌هاي خاص خارج جمجمه‌اي مانندچشم، سينوس، بيني يا دندان و در اثر انبساط يا التهاب‌عروق خوني حساس به درد، انقباض عضلات اسكلتي ياغلاف اعصاب مغزي منشأ بگيرد.
سینوزیت: درد سينوس‌ها یک علت شايع درد صورت است. این درد معمولا به روي همان سينوس درگير محدود است، مگر درعفونت‌هاي‌سينوس اسفنوئيد،كه در اين حالت درد، مركزي ياگسترده‌تر است. سينوس‌ها توسط مخاط مژك‌داري پوشيده شده‌اند كه به تغييرات‌التهابي، شیمیایی، ضربه ها و حتی تغییرات سریع در فشار هوا حساس است.
باروتروما: عبارت است از آسیب ناشی از تغییرات فشارهوا. باروتروماي سينوس پيشاني به طور كلي با درد به‌دنبال پرواز با هواپيما، غواصي يا استفاده از بالابرهايي باسرعت بالا يا ارتفاع زياد مرتبط است. ساير سينوس‌هانسبت به باروتروما كم‌تر تأثير پذيرند. درد باروتروما اغلب‌به سينوس فکی انتشار مي‌يابد. هدف درمان، از بين‌بردن تنگی های منافذ سینوس و درمان عفونت‌هاي اضافه شده است.
دردهای راینوژنیک: در گذشته بسياري از پزشكان تا زماني كه علائم قابل توجهي در رابطه با سينوس هاي بيمار وجود نداشت ، تشخيص سردرد مرتبط با مشكلات سينوس را مد نظر قرار نمي دادند. اختلالات بینی و سينوس به صورت نقاط تماس بين دو سطح مخاطي مي توانند سردردهاي ارجاعي ايجاد كنند وعلائم آنها دقيقا مشابه سردردهاي با علل دیگر باشد. جدیدترین بررسي هاي انجام شده بر روي بيماراني كه به علت تماس مخاطي در سيستم بيني و سينوس دچار سردرد هستند نشان مي دهد كه آزاد سازي ماده ای به نام ماده پی از سطوح مخاطی در حال تماس موجب برانگیختن درد در سیستم تحت سیطره عصب پنجم مغزی می شود. غلظت این ماده در مخاط سالم بيشتر از مخاط ملتهب است. بنابر اين تماس مخاطي در فردي كه زمينه عفونت و التهاب مزمن ندارد درد بيشتري ايجاد مي كند. به همین دلیل است که بسیاری از این بیماران به دلیل نداشتن عفونت در عکسبرداری های رادیوگرافی و سی تی اسکن به گمان دردهای عصبی، درمان های طولانی مدت با داروهای اعصاب را تجربه می کنند که برای آنها کارساز نیست. بنابراین نيازي به وجود علائم سينوزیت نیست تا با مشاهده آنها تشخيص سردرد مرتبط با سينوس داده شود. اندوسكوپي بيني و سينوس اين امكان را فراهم ساخته كه در اين دسته از بيماران يافته هاي تشخیصی باارزشي يافت شود كه در برخي از موارد كليد حل معمای درد است. در اندوسکوپی بینی نقاط تماس مخاطی قابل تشخیص است. بی حس کردن این نقاط درحین ا ندوسکوپی تشخیصی موجب کاهش موقت درد می شود و برعکس تحریک این نقاط موجب القای درد می شود که این امر تشخیص سردردهای ناشی از تماس مخاطی را محتمل تر می کند. درمان اساسی در این حالت شامل کاهش یارفع نقاط تماسی است. بنابراین در مورد این بیمار در وهله اول اقدامات تشخیصی شامل اندوسکوپی بینی در کنار بررسی سی تی اسکن راهگشای تشخیص است.
تجربه درمورد سردردهای تماس مخاطی نشان می دهد که در اکثر موارد درصورت تشخیص دقیق، سردردهای بیمار کمتر می شود وتا هفتاد درصد بیماران این پاسخ درمانی را تجربه می کنند. با این وجود از آنجا که سردرد علامت شایعی از بسیاری از اختلالات جسمی و روانی است، صرف تشخیص و یا درمان نقاط تماس مخاطی نمی تواند در تمام بیماران درمان کننده باشد. توجه به اختلالاتی مانند افسردگی، اضطراب، دردهای میگرنی و غیره همیشه باید مد نظر باشد.
درمان تماس مخاطی بر اساس علت و نوع تماس مخاطی متغیر است. به عنوان مثال در صورتی که علت تماس مخاطی تورم بافتی مخاط بینی در اثر آلرژی یا حساسیت باشد، با درمان آلرژی بهبودی نسبی حاصل می شود. در بسیاری از موارد علت اصلی تماس مخاطی وجود ناهنجاری هایی در ساختمان های ظریف داخل بینی است که موجب تحت فشار قرار دادن نقاط حساس به درد دربینی و سینوس ها بدون ایجاد سینوزیت می شود. دردهای تماسی با استفاده ازبي‌حس كننده‌هاي موضعي يا ضد احتقان‌ها، به طور موقت‌بهبود مي‌يابد. بهبود دايمي بااصلاح ناهنجاری حاصل می شود. شاید شناخته شده ترین نوع این تماس ها به خاطر انحراف تيغه بيني‌به همراه بزرگ شدن‌يكي از شاخك‌هاباشد که در این حالت تيغه بيني و ديواره جانبي آن در تماس‌با يكديگر قرارمی گيرند. تماس بين تيغه بيني و شاخك‌تحتاني سبب درد در محل تماس و انتشار درد به فك‌فوقاني و گونه مي‌شود. تماس شاخك مياني با تيغه بيني ياديواره طرفي بيني، سبب درد موضعي و درد در ناحيه گونه،اطراف چشم يا پيشاني مي‌شود. اين درد معمولا بسته به تغییرات داخلی بینی ناشی از شرایط محیطی، كم و زياد مي‌شود. یک ناهنجاری ساختمانی بسیار شایع در شاخک میانی بینی به نام کونکا بولوزا عامل بسیاری از موارد دردهای تماسی است(تصویر1). کونکابولوزا حالتی است که در آن شاخک میانی بینی به جای یک لایه استخوان حاوی دو لایه استخوان است. بین این دو لایه فضای خالی حاوی هوا وجود دارد. این حالت موجب چند برابر شدن حجم شاخک میانی بینی و در نتیجه اثرات فشاری آن بر روی نواحی حساس به درد بینی و سینوس می شود. درمان کونکابولوزا برداشتن استخوان مضاعف اضافی به روش جراحی اندوسکوپیک است. ناهنجاری های متعدد دیگری نیز در شاخک میانی وجود دارد که ممکن است عامل دردهای تماسی باشد. تمام این شرایط در صورت تشخیص دقیق، به روش اندوسکوپیک قابل درمان اند.
کلیه حقوق برای مولف محفوظ است، استفاده بدون مجوز کتبی پیگرد قانونی دارد.
اولین کنگره خاورمیانه ای راینولوژی و جراحی پلاستیک صورت